Inleiding

Kaarten zijn niet meer uit ons leven weg te denken.

Reizen zonder kaarten bijvoorbeeld, of vreemde steden bezoeken zonder een kaart of plattegrond, is vrijwel onmogelijk. Kaarten, in welke vorm dan ook, zijn gebruiksvoorwerpen, die tot ons dagelijks leven behoren. Kaarten zijn zo gewoon (geworden), dat we ons niet eens meer afvragen hoe men ooit tot de perfectie van de huidige kaarten kon komen. Aan de basis van vrijwel alle kaarten ligt de topografische kaart: de kaart van een bepaalde plaats of streek. Aan de hand van topografische kaarten werden bodemkundige, geologische en andere kaarten gemaakt. Dat gebeurde onder meer door peilingen, boringen etc, die op een bepaalde plaats werden verricht, op de desbetreffende topografische kaarten aan te geven, bijvoorbeeld door een verschil in kleur.

In deze bijdrage wordt in het bijzonder aandacht besteed aan de topografische kaarten van Vianen en de Vijfheerenlanden. Belangstelling voor topografische kaarten is voor historisch geïnteresseerden een vanzelfsprekende zaak. Maar ook bij anderen bestaat interesse. Planologen, die werkzaam zijn in historische steden, onderkennen het belang van oude stadsplattegronden. In Vianen wordt in dit verband veelvuldig gebruik gemaakt van "de kaart van Blaeu". Terloops merken wij alvast op, dat enige omzichtigheid bij het hanteren van deze 17de eeuwse stadsplattegronden van Vianen, zeker op zijn plaats is. Niet alle plattegronden van Blaeu zijn even nauwkeurig. In het artikel "Blaeu" komen we daar op terug. Deze bijdrage beperkt zich niet tot de topografische kaarten van Vianen en de Vijfheerenlanden: ze worden geplaatst tegen de brede achtergrond van de Nederlandse kaarten-produktie.

In de loop der eeuwen heeft Nederland zich op het gebied van de kartografie een wereldfaam verworven. De reeds genoemde Blaeu - beter gezegd: de familie Blaeu - heeft uitgaven het licht doen zien, die niet eerder, maar ook naderhand niet meer een dergelijk hoog niveau bereikten. De kaarten van Vianen en de Vijfheerenlanden dienen - hoe bescheiden hun rol ook is - in deze kontekst beschouwd te worden. Deze publikatie maakt geen aanspraak op volledigheid voor wat betreft het kaarten-materiaal met betrekking op Vianen en de Vijfheerenlanden. De expert zal in deze bijdrage weinig nieuws vinden, enkele uitzonderingen niet te na gesproken. De geïnteresseerde leek zal beslist materiaal vinden dat niet of nauwelijks bekend was. Dat materiaal is omwille van de levendigheid ondergebracht in een aantal "capita selecta" - enkele geselekteerde artikelen -, nu eens chronologisch, dan thematisch, en af en toe met het accent op een kurieus detail.

Voor deze publikatie is heel wat materiaal verzameld, maar dat mag niet de naam hebben van een diepgaand onderzoek. Een dergelijk onderzoek omvat immers niet alleen het opsporen van het kaartenmateriaal, maar ook een grondig bestuderen van de aardrijkskunde, de landmeetkunde, de ontginnings geschiedenis, de grafische- en teken technieken, etc. Nooit eerder is kaarten-materiaal met betrekking op Vianen en de Vijfheerenlanden in een bredere opzet bijeengebracht. Wellicht ziet de expert in deze verzameling aanleiding om het terrein verder te ontginnen - een beeldspraak, die in dit verband zeker niet misplaatst is. Maar in de eerste plaats was het er ons om te doen het terrein van de lokale kartografie van Vianen en direkte omgeving te ontsluiten voor een zo breed mogelijk publiek: bijvoorbeeld als bron van historische informatie of om te genieten van de fraaie aanblik. Wat dit laatste betreft blijft een afbeelding of een reproduktie - hoe fraai ook - slechts een hulpmiddel.

Dit artikel is overgenomen uit het tijdschrift nr 3/4, 9de jaargang 1984, 'Eeuwenoude kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfherenlanden'. Auteurs: J.A.L. de Meyere en J.M.M. Ruijter. Het volgende artikel is: Kaartenmakers. Voor het overzicht van alle artikelen zie: 'Kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfheerenlanden’.